Jak zmieniał się wizerunek Orła Białego na przestrzeni dziejów Polski?
Rys. 1 Orzeł na denarze Bolesława Chrobrego (około 1000 r.)
Rys. 2 Orzeł na brakteacie Kazimierza Sprawiedliwego (około 1177 r.)
Rys. 3 Orzeł z pieczęci majestatycznej Przemysła II (1295)
Rys. 4 Orzeł z pieczęci Władysława Łokietka (1312)
Rys. 5 Orzeł z pieczęci majestatycznej Kazimierza Wielkiego (1336)
Rys. 6 Orzeł Zygmunta Starego – wg drzeworytu Hieronima Wietora (1521)
Rys. 7 Orzeł Stefana Batorego (wg ryciny z herbarza Paprockiego – 1582)
Rys. 8 Orzeł Jana III Sobieskiego (wg wizerunku w Kościele Mariackim w Krakowie)
Rys. 9 Orzeł Stanisława Augusta Poniatowskiego
Rys. 10 Herb Księstwa Warszawskiego 1807–1815
Rys. 11 Orzeł ze sztandarów Królestwa Polskiego (1815-1830)
Rys.12 Orzeł ze sztandaru z czasu powstania styczniowego (1863)
Rys. 13 Orzeł z Dziennika Praw – 1918-1919
Rys. 14 Herb Polski od 1927 roku
Rys. 15 Orzeł Janiny Broniewskiej dla I Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
Rys. 16 Herb Polski ustanowiony przez Rząd na Uchodźstwie 11 listopada 1956 roku
Rys. 17 Herb Polski wg wzoru z 1990 roku.
HISTORIA WIZERUNKU ORŁA BIAŁEGO.
PIASTOWIE
Najstarszy wizerunek orła jako znaku polskiego możemy odnaleźć na denarze Bolesława Chrobrego z około 1000 roku. (Rys.1) Niektórzy widzą na tym denarze wizerunek innego ptaka: gołębia, koguta albo pawia.
Inny wizerunek orła znajduje się na brakteacie Kazimierza Sprawiedliwego (około 1177 roku). (rys. 2) Oba te wizerunki pojawiły się na monetach jako znaki poszczególnych władców , nie były one dziedziczone przez kolejne pokolenia, nie były to zatem znaki herbowe.
O herbie państwa polskiego można mówić dopiero po koronacji Przemysła II w 1295 roku. Od jego panowania biały orzeł w koronie na czerwonej tarczy staje się rzeczywistym herbem Polski jak też Dynastii Piastowskiej. (Rys. 3 ) Kolejni królowie również zaczynają posługiwać się Orłem Białym jako znakiem Królestwa Polskiego.(Rys. 4, 5)
JAGIELLONOWIE
Z nastaniem Dynastii Jagiellonów pojawiła się nowa sytuacja. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie utworzyło nowe państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Orzeł Biały oczywiście pozostał herbem Królestwa Polskiego, choć nie był już herbem dynastii, gdyż Jagiellonowie używali własnego. Jednak od czasów Zygmunta Starego orzeł ponownie stał się herbem dynastii, co podkreślano przez umieszczanie monogramów na jego piersi: S – Zygmunt (Sigismundus) Stary ( Rys.6)
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
W czasach panowania królów elekcyjnych Orzeł Biały pozostaje herbem Królestwa Polskiego. Z biegiem czasu zmienia się rysunek orła, kształt noszonej przez niego korony (korona zamknięta, zwieńczona krzyżem w miejsce stosowanej do tej pory korony otwartej) oraz pojawiają się insygnia królewskie -berło i jabłko - trzymane przez orła w szponach. Na piersi umieszczany bywa herb panującego. Przykłady takich herbów przedstawiają rys. 7,8,9.
XIX WIEK
Kiedy Polska zniknęła z mapy Europy po III rozbiorze (1795r.) Orzeł Biały pozostawał w ukryciu lub na emigracji. Wrócił wraz z wojskami napoleońskimi – na sztandarach, znakach wojskowych i w herbie Księstwa Warszawskiego. (Rys. 10) Po upadku Napoleona podzielono Księstwo Warszawskie, ale powstało Królestwo Polskie zjednoczone z Cesarstwem Rosji (tzw. Królestwo Kongresowe). Wojska Królestwa zachowały odrębne sztandary z Orłem Białym.(Rys. 11) W czasie powstania listopadowego (1830-1831) często używano tych samych znaków. Orzeł Biały powracał również na sztandary w czasie powstania styczniowego (1863-1864).(Rys. 12)
W 1918 roku po odzyskaniu niepodległości przez Polskę próbowano wprowadzić wizerunek Orła bez korony. Ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący do Orła sprzed rozbiorów. (Rys. 13) W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego. (Rys. 14)
Wraz z pojawieniewm się w Polsce władzy komunistycznej, pojawił się orzeł bez korony.
Autorką projektu nowego Orła (Rys. 15 )dla 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki Ludowego Wojska Polskiego, była Janina Broniewska. W założeniach miał on nawiązywać do tradycji piastowskich, wzorowany na Orle z sarkofagu Władysława Hermana, lecz nie miał ani tarczy ani korony. Ostatecznie w PRL-u używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego – zawsze bez korony.
Rząd Rzeczypospolitej na Uchodźstwie oraz wszelkie ruchy niepodległościowe używały zawsze herbu z orłem w koronie. W 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego Orła Białego wg wzoru przedwojennego, wprowadzając małe zmiany.(Rys. 16,17)