Legionistki

Ludwika Daszkiewiczowa

Wanda Gertzówna

Józef Piłsudski był przeciwnikiem powoływania kobiet do służby wojskowej, o czym mówił: „…praca w formacjach ściśle wojskowych nie nadaje się dla kobiet, ale gdzie indziej, na tyłach armii do każdej pracy mogą być użyte, aby zastąpić mężczyznę, a przez to zwiększyć szeregi armii”. Kobiety zostały więc przed wojną dopuszczone do pracy w organizacjach paramilitarnych. Początkowo tworzyły one sekcję żeńskie przy Związkach Strzeleckich, później jednak powołały samodzielne żeńskie oddziały paramilitarne. Były one szkolone do akcji kuriersko-wywiadowczych i dywersyjnych. Na początku sierpnia 1914, zostały powołane do przeprowadzenia wywiadu w okolicy Słomnik i w Miechowie. Sformowane zostały też oddziały sanitarne pod dowództwem Zofii Dobijanki. Zakres obowiązków kobiet był szeroki i dostosowany do aktualnych potrzeb. Pełniły one funkcje prowiantowe, sanitarne i prowadziły działalność agitacyjną.

W połowie sierpnia 1914, po sformowaniu Legionów Polskich, rozpoczęło się stopniowe usuwanie kobiet z oddziałów na rozkaz Piłsudskiego. Podyktowane to było niechęcią żołnierzy do kobiet w wojsku i, przede wszystkim, na froncie. Udział kobiet w akcjach militarnych był więc jednostkowy, i ograniczony do służby sanitarnej. Jedynym miejscem spełnienia kobiet był Oddział Wywiadowczy formowany od sierpnia do września 1914. Tam też zorganizowano Żeński Oddział Wywiadowczy podlegający komendantowi Oddziału Wywiadowczego Rajmundowi Jaworowskiemu. Początkowo głównym zadaniem oddziału było dostarczanie informacji o ruchach jednostek rosyjskich. Po stabilizacji frontów i powstaniu linii stałych okopów, w listopadzie 1914, kobiety objęły funkcję kurierskie, zapewniając tym samym łączność między Warszawą a Sztabem I Brygady.

W służbę w Oddziale Wywiadowczym zaangażowanych było 46 kobiet. 20 z nich zostało odznaczonych odznaką I Brygady „Za Wierną Służbę”. Siedem otrzymało Krzyż Virturi Militari, 17 – Krzyż Walecznych. Wiosną 1915 władze austriackie rozwiązały Oddziały Wywiadowcze I Brygady i zakończyły udział kobiet w służbie frontowej. Mimo to, kobiety znajdowały się w Legionach, przybierając męskie pseudonimy i ubierając męski mundur. Były to jednak pojedyncze przypadki. Pod męskimi przydomkami walczyły m.in. Kazimiera Niklewska (Kazimierz Wiklewski), Maria Wołoszyńska (Alfred Wołoszyński), Ludwika Daszkiewiczowa (Stanisław Kepisz) i Maria Błaszczykówna (Tadeusz Zalewski).