Związek Strzelecki i Legiony

Karta wojskowa Legionisty Legionu Polskiego - Stefana Dudzieniec-Kraka.

Patrol samochodowy Związku Strzeleckiego.

Ogłoszenie o werbunku do Legionów. 13 września 1914 rok. Słomniki.

Legitymacja Związku Strzeleckiego wydana na nazwisko Halina Buraczewska, 2 sierpnia 1914 r.

W latach poprzedzających wojnę Józef Piłsudski przeniósł swą działalność do Galicji, gdzie stał się organizatorem i jednym z głównych przywódców legalnego, paramilitarnego „Związku Strzeleckiego”. Gdy rozpoczęła się wojna, 6 sierpnia 1914 roku za zgodą Austrii z Oleandrów Krakowskich o świcie wyruszyła I Kompania Kadrowa i wkroczyła do Królestwa Polskiego, by wzniecić Powstanie Narodowe wymierzone przeciw Rosji. Akcja ta nie odniosła jednak sukcesu, ponieważ społeczeństwo okazało się uległe i lojalne wobec Rosji. Po tym niepowodzeniu Austriacy zgodzili się na utworzenie Legionów Polskich, które pod patronatem powołanego w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego Legionów Polskich przystąpiły do walki na froncie rosyjskim.

„Nie mogłem pozwolić, by w czasie, gdy na żywym ciele naszej ojczyzny miano wyrąbać nowe granice państw i narodów, samych tylko Polaków przy tym zabrakło... Nie mogłem dopuścić, by na szalach losów, ważących się nad naszymi głowami, na szalach, na które miecze rzucono, zabrakło szabli polskiej”, J. Piłsudski, Ożarów pod Lublinem, 5 sierpnia, 1915 r.

Józef Piłsudski został komendantem I Brygady Legionów i przeszedł z nią cały szlak bojowy, zdobywając bezgraniczne zaufanie swych podkomendnych. Pierwsza Brygada wzięła udział w bitwach pod Łowczówkiem (22-25 grudnia 1914) pod Konarami (16-23 maja 1915) pod Jastkowem i Józefowem w lubelskim (31 grudnia - 2 sierpnia 1915) i pod Kostiuchnówką na Wołyniu (4-7 lipca 1916). Legiony w pierwszym roku wojny liczyły 25 tysięcy żołnierzy, składały się głównie z ochotników, którzy walczyli z odwagą i determinacją. Powstały trzy brygady Legionów.

Latem 1915 r. Niemcy i Austriacy przełamali front rosyjski, wtedy cała działalność Piłsudskiego zaczęła się kierować ku usamodzielnieniu się ziem byłego zaboru rosyjskiego od państw centralnych. Nie uzyskawszy takiej deklaracji Piłsudski złożył dymisję z Legionów.

Tymczasem zmieniła się sytuacja polityczna. Dnia 5 listopada 1916 r. generałowie, gubernatorzy warszawski i lubelski, proklamowali w imieniu obu cesarzy Niemiec i Austro-Węgier manifest, zapowiadający utworzenie z ziem zaboru rosyjskiego samodzielnego Królestwa Polskiego. Początkowo Piłsudski objął kierownictwo spraw wojskowych w Tymczasowej Radzie Stanu, namiastce polskiego rządu, ale państwa centralne nie były skłonne do rzeczywistego zapewnienia niepodległości Polsce. Piłsudski wystąpił więc przeciwko nim, Legiony pod wpływem Komendanta odmówiły złożenia przysięgi na wierność Niemcom i Austrii. Legioniści zostali internowani a Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego Niemcy 22 lipca 1917 roku aresztowali i osadzili w twierdzy magdeburskiej.

Tymczasem w Rosji wybuchła Rewolucja Październikowa, 8 stycznia 1918 roku prezydent USA Woodrow Wilson w orędziu do Kongresu Stanów Zjednoczonych podkreślił potrzebę powstania niepodległej Polski, a Niemcy i Austria przegrały wojnę z państwami Ententy. Nareszcie zaistniała szansa na odzyskanie niepodległości.