Historia

Etap Francuski

W wyniku agresji Niemiec i późniejszego zdradzieckiego ataku ZSRR na Polskę, władze zmuszone były do ucieczki aby nie dostać się do niewoli i nie dać się zmusić do kapitulacji. W nocy z 17 na 18 września 1939 roku prezydent RP Ignacy Mościcki, premier Felicjan Sławoj-Składkowski i towarzyszący im ministrowie przekroczyli w Kutach nad Czeremoszem granicę polsko-rumuńską. Kraj opuścił także Naczelny Wódz marszałek Edward Rydz-Śmigły, nakazując walczącym oddziałom Wojska Polskiego wycofywanie się w kierunku Rumunii i Węgier. Wedle V konwencji haskiej i układu sojuszniczego między Polską a Rumunią, rząd rumuński był zobligowany do pozwolenia władzom polskim na przejazd do Francji. Pod naciskiem ZSRR i III Rzeszy Rumunia, wbrew konwencji, zażądała od władzy RP zrzeczenia się ich suwerennych prerogatyw pod groźbą internowania. Tak też się zresztą stało, na skutek ich odmowy. Z tego też powodu należało znaleźć nowe władze RP, które były poza zasięgiem agresorów. Najlepszymi kandydatami byli więc pracownicy dyplomatyczni chronieni immunitetami dyplomatycznymi.

25 września prezydent Ignacy Mościcki wyznaczył na swojego następcę Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, ambasadora RP we Włoszech. Ten zrzekł się jednak nominacji a urząd prezydenta objął ostatecznie Władysław Raczkiewicz. Powołał on rząd w pierwotnym składzie:

Władysław Sikorski – Prezes Rady Ministrów, Minister Spraw Wojskowych, Minister Sprawiedliwości
Stanisław Stroński – Minister – Zastępca Prezesa Rady Ministrów
August Zaleski – Minister Spraw Zagranicznych
Adam Koc – Minister Skarbu, Minister Przemysłu i Handlu

Ciągłość instytucji państwowych Polski była, wbrew deklaracjom Niemiec i ZSRR, uznawana przez cały okres II wojny światowej na forum międzynarodowym. W listopadzie 1939 siedzibę rządu przeniesiono z Paryża do Angers. 9 grudnia 1939 prezydent powołał Radę Narodową RP – substytut parlamentu z nominacji prezydenta RP. W jej skład wchodziło 12-24 członków. Na jej czele stanął Ignacy Paderewski. 18 grudnia rząd wydał deklarację formułującą najważniejsze cele działań na emigracji. Określała ona III Rzeszę jako głównego wroga Polski, zapowiadała walkę o wyzwolenie i utworzenie Armii na Zachodzie, określała ogólnikowo kształt Polski powojennej. Jednym z najważniejszych problemów było rozbudowanie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Podpisywano umowy z Brytyjczykami i Francuzami, gdzie planowano stworzyć nawet 100-tysięczną armię. Nie wszystkie plany udało się zrealizować, ale we Francji już wiosną 1940 powstała 1. Dywizja Grenadierów, 2. Dywizja Strzelców Pieszych, Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, Polskie Siły Powietrzne.

Etap Londyński
Wiosną 1940 Niemcy rozpoczęły ofensywę na froncie zachodnim. Zajęli Danię, Belgię, Norwegię, Holandię. 22 czerwca 1940 także Francja zmuszona została do podpisania aktu kapitulacji. Polski rząd zmuszony był do ucieczki. Skorzystali oni z zaproszenia premiera Churchilla i 17 czerwca podjęli decyzję o przeniesieniu siedziby do Londynu. Niestety tylko 1/3 sił zbrojnych udało się przenieść do Anglii.

5 sierpnia 1940 podpisano polsko-brytyjską umowę wojskową, dzięki której udało się utworzyć I Korpus Polski w 1942 i I Korpus Pancerno-Motorowy, Samodzielną Brygadę Spadochronową i 1. Dywizję Pancerną. Najważniejszym celem w tym okresie były pertraktacje z rządem czechosłowackim. W efekcie 11 listopada 1940 podpisano deklarację polsko-czechosłowacką o utworzeniu, po wojnie, federacji państw Europy Środkowej. Plan nigdy nie doszedł do skutku. Rząd angażował się także w budowę Państwa Podziemnego. Sikorski powołał więc Związek Walki Zbrojnej przemianowany później na Armię Krajową działającą do 19 stycznia 1945, kiedy rozwiązania została przez gen. Leopolda Okulickiego.

22 czerwca 1941 Niemcy zaatakowały ZSRR, co było rozstrzygającym wydarzeniem dla losów II wojny światowej. Wielka Brytania zaproponowała ZSRR sojusz. Rozpoczęto więc także rokowania polsko-radzieckie, w konsekwencji czego podpisano 30 lipca 1941 układ Sikorski-Majski. Postanawiał on wzajemną pomoc przeciwko siłom niemieckim, zezwolenie na utworzenie armii polskiej na terenie ZSRR, unieważnienie układów radziecko-niemieckich sprzed 1939 dotyczących Polski oraz przywrócenie stosunków dyplomatycznych między państwami. Układ ten spowodował poważny kryzys w rządzie. Minister Spraw Zagranicznych August Zaleski podał się do dymisji. Układowi zarzucano niekonstytucyjność i brak deklaracji ze strony ZSRR w kwestii przywrócenia granicy określonej w traktacie ryskim. Kryzys doprowadził do rozłamu zagranicznej koalicji.

Czasy powojenne
6 lipca 1945 Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja wycofały uznanie dyplomatyczne rządu RP. 25 czerwca 1945 rząd Tomasza Arciszewskiego odrzucił postanowienia konferencji w Teheranie i Jałcie. W 1947 rozwiązane zostały ostatnie jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Irlandia, Hiszpania i Watykan były ostatnimi krajami uznającymi polski rząd na uchodźctwie (do 1972).