Zesłania w XVII-XIX w.

Grottger, Pochód na Sybir 2

Artur Grottger, Pochód na Sybir

Grottger, pochod na sybir

Artur Grottger, Pochód na Sybir, 1866

 

 

 

 

 

 

 

Deportacje ludności były powszechnie stosowanym systemem karnym w carskiej Rosji.
Pierwsza masowa deportacja ludności Nowogrodu miała miejsce w 1479 roku, za cara Iwana III. Sto lat później Iwan IV deportował ludność Połocka i Witebska do Tobolska. Początkowo zesłańcy byli transportowani kibitkami lub pędzeni na pieszo. W czasach stalinowskich jednak, ze względu na ilość zesłańców, zaczęto wykorzystywać transport kolejowy.

Do czasów Piotra I warunki kar zesłania nie były ściśle określone. Za jego rządów wyodrębniono karę katorgi, odróżniając ją od kary zesłania. Kara katorgi wiązała się, oprócz zesłania, z przymusem wykonywania ciężkiej, fizycznej pracy bez wynagrodzenia i osadzeniem w więzieniach dla katorżników. Większość osób po odbyciu katorgi musiała odbyć jeszcze karę zesłania.

Polacy na Syberii zaczęli pojawiać się na masową skalę po rozgromieniu konfederatów barskich w 1768 roku. Najwięcej Polaków trafiło tam po upadku powstania styczniowego (lata 1863-1867).

PIERWSZY OKRES

W pierwszym okresie zsyłek, który rozpoczął się w XVI wieku, miejscem docelowym deportacji były głównie obszary północne europejskiej części Rosji. Głównymi powodami kar były wówczas poglądy polityczne i religijne. Od początku XVII wieku zaczęto zsyłać jeńców wojennych na Syberię. Pierwsza taka zsyłka miała miejsce 15 maja 1591, po odkryciu ciała następcy trony Dymitra.

DRUGI OKRES

Drugi okres zesłań rozpoczął się w 1649 i objął szerszą grupę społeczną. Wprowadzono wówczas karę zesłania także za przestępstwa kryminalne. Wówczas też już większość zsyłek kończyła się na Syberii a nie na północy Rosji. W 1653 wprowadzono karę zsyłki za kradzież, rozbój, fałszowanie pieniędzy, później także za włóczęgostwo, dezercję z armii i za niemoralne prowadzenie się duchownych. Wprowadzono też pojęcie katorgi rozróżniając dwie kategorię zesłań: zsyłka i katorga.

TRZECI OKRES

Trzeci okres zesłań rozpoczął się w 1822, po reformie Sperańskiego. Utworzono wówczas centralną i lokalną administrację więzienną, która pilnowała rejestru zesłanych i przestrzegania terminów zwolnień. Zapewniono wówczas także wypłatę wynagrodzeń za wykonywaną pracę.

 

 

Pieśń katorżników

Adam Mickiewicz

Nie dbam jaka spadnie kara:
Mina, Sybir czy kajdany;
Zawsze ja wierny, poddany:
Pracować będę dla cara.

W minach, kruszec kując młotem,
Pomyślę: ta mina szara —
To żelazo — z niego potem
Zrobi ktoś topór na cara.

Gdy będę na zaludnieniu,
Pojmę córeczkę Tatara;
Może w mojem pokoleniu
Zrodzi się Palen na cara.

Gdy w koloniach osiędę:
Ogród zorzę, grzędy skopię,
A na nich co rok siać będę
Same lny, same konopie.

Z konopi ktoś zrobi nici —
Srebrem obwita nić szara.
Może się kiedyś poszczyci,
Żе będzie szarfą dla cara.

 

 

 

Zesłania w XVII-XIX w.