Powstania śląskie w latach 1919-1921

Mapa Górnego Śląska w latach 1919-21

I Powstanie Śląskie

Zapowiedź plebiscytu jak i ustępstwa Rady Najwyższej na rzecz Niemców  doprowadzily do protestów i demonstracji ludności polskiej na Górnym Śląsku. Kulminacją protestów był strajk powszechny, który po brutalnych interwencjach wojska niemieckiego w nocy 16/17 VIII 1919 przekształcił się w I Powstanie Śląskie pod dowództwem  Alfonsa Zgrzebnioka.

Po tygodniu walk zbrojnych armia niemiecka zdławila powstanie, a jego uczestnicy i ich rodziny musiały uciekać na stronę polską. Łączna liczba uchodzców przekroczyła 35 tysiecy. Pomimo tego populacja Polaków w regjonie  zachowała jednak liczebna przewage. Potwierdziły to przeprowadzone jesienią 1919 roku wybory samorządowe. Przyniosły one zwycięstwo polskim kandydatom, ktorzy zdobyli ponad 60% mandatów.

W ramach realizacji postanowien traktatowych na poczatku 1920 na Górny Śląsk przybyły wojska alianckie.W Opolu rozpoczęła urzędowanie Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa a w Bytomiu rozpoczął działalność Polski Komisariat Plebiscytowy. 

W kwietniu 1920 roku doszlo w wielu miastach Śląska do wieców protestacyjnych ludności przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. W trakcie wieców domagano się likwidacji paramilitarne policji Sipo (ok 5 tysiecy uzbrojonych Niemców, majacych po wycofaniu oddziałów wojskowych w założeniu strzec porządku), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece i pochody świętujące obchody Konstytucji 3 Maja. Kilka dni później rozpoczął się powszechny strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego.

W połowie lipca 1920 Sejm RP przyjął ustawę o statucie organicznym Województwa Śląskiego nadający mu szeroką autonomię. Statut Organiczny respektował ślaskie tradycje samorządowe. W ten sposób w kampanii przed plebiscytem 1921 roku chciano odebrać stronie niemieckiej argument o zamiarze likwidacji silnego samorządu lokalnego. Niemcy odpowiedzieli wzmożoną napaścią na polskich działaczy i terrorem wymierzonym w polskie lokale plabiscytowe (m. in. podpalili siedzibę Polskiego Komisariatu Plebiscytowego).

 II Powstanie Śląskie

W tej napiętej sytuacji, a przede wszystkim po próbie Niemców rozprawy z polską ludnością Katowic w sierpniu 1920 roku, POW podjęła akcję samoobrony. W tym samym czasie Komisarz Plebiscytowy Wojciech Korfanty wezwał do strajku generalnego i powstania, które wybuchło 19/20 VIII 1920.

Drugie powstanie, objęło niemal cały obszar przemysłowy za wyjątkiem wiekszych miast, w ktorych stacjonowały wojska alianckie. Trwało jednak tylko 6 dni, gdyż Korfanty, po uzyskaniu zgody Międzynarodowej Komisji Plebiscytowej na zastąpienie policji niemieckiej Sipo polsko-niemiecką policją plebiscytowa, nakazał zaprzestanie walk 27 sierpnia 1920 roku. Obiecano też ukaranie sprawców napadów antypolskich. Strona polska z kolei oficjalnie zobowiazała się rozwiązać POW Górnego Ślaska (w rzeczywistości działała nadal pod nazwą Centrala Wychowania Fizycznego).

Wartym wspomnienia jest fakt, ze Rząd RP w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie rozpoczęła się kontrofensywa przeciwko Armii Czerwonej (Bitwa Warszawska).

III Powstanie Śląskie

 Przeprowadzony 20 III 1921 plebiscyt okazał sie niepomyśly dla Polaków. Za Polską oddano 479 tys. głosów, za Niemcami 708 tys.

W jego rezultacie państwa koalicji chciały przyznać Niemcom cały okręgu przemysłowy . W tej sytuacji 3 V 1921 Korfanty wydał Manifest do Ludu Górnego Śląska, w którym zrzekł się funkcji komisarza plebiscytowego i obwołał się dyktatorem powstania.

W początkowym etapie walk powstańcy wyzwolili Śląsk aż do Odry. Jednak już od 21 V  zostali oni zepchnięci do obrony przez silną kontrofensywę niemiecką. W wyniku zaciętych walk, szczególnie w rejonie Góry Św. Anny oraz Gliwic i Kędzierzyna niemieckie natarcie zostało powstrzymane.

25 VI pod naciskiem mocarstw zachodnich podpisano porozumienie o wyznaczeniu linii demarkacyjnej, zaprzestaniu walk i wycofaniu sił niemieckich i powstańczych z terenu plebiscytowego.

Powstanie w sposób znaczący wpłynęło na korzystną dla Polski zmianę postanowień o podziale Górnego Śląska.

 Polsce przypadło 46 % ludności i 29 % terenu plebiscytowego, najbardziej uprzemysłowionego, z Katowicami. Jednakże po stronie niemieckiej pozostało ponad 500 tys. Polaków.