Jan Matejko

Jan Matejko, szkic

Zbiory Instytutu J. Piłsudskiego w Ameryce

 

Jan Matejko, Stańczyk, 1862

photo credit: culture.pl

Ojciec Jana Matejko był Czechem, matka zaś pochodziła z polsko-niemieckiej rodziny. Jan (1838 – 1893) był siódmym z dziewięciorga dzieci. Już w dzieciństwie stracił matkę, a dorastanie w chłodnym i surowym domu wpłynęło na jego kształtowanie jako twórcy. W wieku 13 lat został przyjęty do Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. W 1858 otrzymał stypendium na studia w Monachium, gdzie miał styczność z historycznym malarstwem Carla von Piloty’ego. Wówczas uznał, że podobnemu malarstwu pragnie się poświęcić i rozpoczął serię obrazów historycznych.

Już w wieku 24 lat stworzył jedno z jego najważniejszych obrazów: Stańczyk. Dwa lata później odniósł ogromny sukces obrazem Kazania Skargi, a dochód ze wstępu na wystawę oddał na sieroty. Dzięki pieniądzom ze sprzedaży mógł natomiast ożenić się z Teodorą Giebułtowską, z którą miał pięcioro dzieci. Kobieta trafiła później do szpitala psychiatrycznego a także dzieci przysparzały Matejce sporo problemów. To, a także działalność filantropijna oraz duża hojność (kilka płócien podarował Narodowi Polskiemu, "Joanne d’Arc" Francji, równie hojnie obdarowywał i portretował znajomych i ich znajomych), wpędziły go w kłopoty finansowe. Do końca życia cieszył się jednak dużą sławą a w latach 70. udało mu się wyjść z problemów i zacząć się bogacić. Został dyrektorem Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a międzynarodowe środowisko uhonorowało go m.in. członkostwem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej i Rafaelowskiej w Urbino.

Zmarł na skutek pęknięcia wrzodu żołądka 1 listopada 1893. Matejko szybko porzucił jego początkowe zainteresowania malarstwem religijnym, na rzecz historycznego. Oprócz obsesji na punkcie historii, był zagorzałym patriotą. Jego obrazy były polemiką na temat przeszłości i przyszłości kraju. Jego sztuka miała cel bardziej edukacyjny niż artystyczny. Sam mówił bowiem: oddzielać sztuki od miłości ojczyzny nie wolno, kto tak czyni, ten tylko połowicznie służy krajowi, bo sztuka nie tylko jest służbą dla kraju, ale jest obowiązkiem, ofiarą, w ostatnich zwłaszcza czasach.

Przykładowe dzieła: Stańczyk (1862), Kazania Skargi (1864), Unia Lubelska (1869), Bitwa pod Grunwaldem (1878).