Syberia i Polska Partia Socjalistyczna

Jedniodniówka "Robotnik", gazeta Polskiej Partii Socjalistycznej, luty 1894 r.

Widok na miasteczko Kirensk na Syberii, gdzie Józef Piłsudski przebywał na zesłaniu w okresie 1888-1990.

Pobyt na Syberii zmienił Józefa Piłsudskiego w konspiratora i zdeklarowanego wroga Rosji. Będąc na Syberii Piłsudski poznał trudy zesłania i ciężkiej pracy. Przebywając w Kireńsku nad rzeką Leną, a od 1890 roku w Tunce, poznawał piękno tego lesistego kraju i nawiązywał znajomości. Gdy 1 lipca 1892 roku wrócił z zesłania do rodzinnego Wilna, szybko nawiązał kontakty z socjalistami polskimi widząc w ich programie szansę na niepodległość Polski.

Polska Partia Socjalistyczna (PPS) powstała w Paryżu 23 listopada 1892 roku i szybko jej działacze przedostali się na ziemie polskie, tworząc nielegalną Polską Partię Socjalistyczną. Piłsudski związał się z PPS, widząc w niej najlepszego i jedynego rzecznika walki nie tylko o sprawiedliwość społeczną, ale przede wszystkim o niepodległość Polski.

Dzięki silnemu charakterowi i wielu talentom, Piłsudski stał się wkrótce najważniejszym działaczem partii, członkiem jej Centralnego Komitetu Robotniczego, redaktorem nielegalnego organu prasowego „Robotnik”, który zyskał miano autorytetu politycznego i moralnego.

W 1899 roku Józef Piłsudski poślubił Marię z Koplewskich Juszkiewiczową i razem wyjechali do Łodzi, gdzie prowadzili nielegalną drukarnię.

W lutym 1900 roku żandarmeria rosyjska wpadła na trop drukarni „Robotnika”, znajdującej się wówczas w Łodzi, Józef Piłsudski został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, następnie dzięki symulacji choroby psychicznej przeniesiono go do szpitala Św. Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu, skąd  przy pomocy Władysława Mazurkiewicza zbiegł 14 maja 1901 roku.