Szare Szeregi

 Szare Szeregi to kryptonim Związku Harcerstwa Polskiego działającego w konspiracji od 27 września 1939 r. Była to najliczniejsza młodzieżowa organizacja konspiracyjna. 

 Obowiązki przewodniczącego ZHP do sierpnia 1942 r. pełnił ks. hm. Jan Mauersberger, a po jego śmierci dr Tadeusz Kupczyński. W ramach konspiracyjnego harcerstwa samodzielnie funkcjonowała Organizacja Harcerzy i Organizacja Harcerek.

 Szare Szeregi były najliczniejszą konspiracyjną organizacją młodzieżową i w połowie 1944 r. skupiały ponad 15 tys. członków, w tym ok. 7 tys. harcerek. Poza Warszawą aktywnie działały m.in. w Radomiu, Gdyni, Krakowie i na Śląsku. Rozwiązane zostały 17 stycznia 1945 roku.

  Początkowo do Szarych Szeregów przyjmowano tylko młodzież od 17 roku życia, jednak w związku z dużym zainteresowaniem osób młodszych ramy te postanowiono poszerzyć. Od listopada 1942 r. stopniowo reorganizowano konspiracyjne struktury.

Młodych ludzi dzielono na trzy grupy wiekowe.

1. Najmłodsi - Zawiszacy, chłopcy w wieku 12-14 lat, byli szkoleni w ratownictwie i łączności. Nie brali udziału w bezpośrednich działaniach przeciw okupantowi.

2. Zespoły starszych chłopców, w wieku 15-17 lat, tworzyły Bojowe Szkoły (BS), w których prowadzono szkolenia wojskowe i przygotowywano do służby w oddziałach rozpoznawczych, zwiadowczych. Harcerze BS brali udział w walce konspiracyjnej w Organizacji Małego Sabotażu "Wawer", prowadząc propagandę wśród ludności polskiej. Zajmowali się wywiadem i zbieraniem informacji, przekazywanych ZWZ-AK i innym organizacjom podziemnym. 

3. Zespoły skupiające młodzież powyżej 18 lat tworzyły Grupy Szturmowe (GSz) pełniące służbę dywersyjną. W wyniku porozumienia Naczelnika Szarych Szeregów z komendantem Kierownictwa Dywersji AK (Kedyw), GSz stały się oddziałami Kedywu.

  Na przełomie sierpnia i września 1943 r. z warszawskich GSz utworzono podległy Kedywowi batalion "Zośka". Grupy Szturmowe wykonywały akcje dywersyjno-sabotażowe, odbijały więźniów, przeprowadzały zamachy na wysokich rangą funkcjonariuszach SS i policji. 

 Dziełem harcerzy był między innymi zamach na Franza Kutscherę - szefa policji i SS dystryktu warszawskiego, zwanego katem Warszawy. W marcu 1943 r. Szare Szeregi przeprowadziły legendarną, zbrojną akcję pod Arsenałem, w której z rąk Gestapo odbici zostali polscy więźniowie.

  Podczas Powstania Warszawskiego bataliony Szarych Szeregów walczyły w szeregach Armii Krajowej. Zawiszacy zapewniali łączność walczącym oddziałom oraz stanowili większość obsady powstańczej poczty polowej.

  Oddzielną organizację w Szarych Szeregach tworzyła Organizacja Harcerek. W konspiracji harcerki włączyły się w służbę sanitarną, łączność, opiekę nad więźniami, pomoc dla dzieci i Żydów, sabotaż, wywiad i dywersję.