Dowódcy

Józef Piłsudski

Jóżef Piłsudski

Urodzony 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem. Pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej.
Jego ojciec brał udział w Powstaniu Styczniowym w 1863 roku.

W 1885 r., kiedy dostał się na studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie, związał się z socjalistyczno-rewolucyjnym ruchem „Narodnaja Wola”. Za udział w rozruchach studenckich został zresztą wydalony z uczelni. W 1887 został aresztowany pod zarzutem udziału w spisku zmierzającym do obalenia cara Aleksandra II i zesłany na pięć lat na Syberię.

W 1893, po powrocie z zsyłki, wstąpił w szereki Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1899 został ponownie aresztowany i umieszczony w więzieniu w Cytadeli Warszawskiej. Po przeniesieniu do szpitala w Petersburgu udało mu się jednak uciec. Po powrocie do Galicji nadal angażował się politycznie starając się o utworzenie armii legionu polskiego. Próby te trwały od 1904 aż do wybuchu wojny w 1914, kiedy, podporządkowawszy się Austrii udało mu się stworzyć oficjalne Legiony Polskie. Osobiście objął dowództwo nad I Brygadą. Po rozwiązaniu Legionów Piłsudski został aresztowany w Magdeburgu, gdzie przebywał do listopada 1918.

Po zwolnieniu z więzienia udał się do Warszawy gdzie objął naczelne dowództwo nad wojskiem polskim oraz misję tworzenia rządu narodowego. 14 listopada objął tymczasowe zwierzchnictwo nad krajem, 22 objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. 9 grudnia 1922 ustąpił na wybranego na prezydenta Gabriela Narutowicza. Piłsudski chciał wycofać się z życia politycznego jednak trudna sytuacja w kraju nie pozwoliła mu na to. 12 maja 1926 obalił rząd Witosa i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Świadomy ograniczeń tego stanowiska nie objął funkcji prezydenta, a premiera, którym był dwukrotnie w latach 1926-28 i 30.  Poparcie społeczne pozwoliło Piłsudskiemu na sprawowanie władzy autorytarnej, której nie mógł sprzeciwić się ani sejm ani prezydent.

Umarł 12 maja 1935 na raka wątroby. Ciało zostało pochowane w krypcie św. Leonarda w
Katedrze na Wawelu. Serce natomiast, zgodnie z testamentem, przewieziono w srebrnej urnie do Wilna, do grobu jego matki.

Kazimierz Sosnkowski

Kazimierz Sosnkowski

Urodzony 3 grudnia 1896 w Lwowie. W sierpniu 1914 wstąpił na ochotnika do formowanego przez Piłsudskiego 1. Pułku Piechoty. Szybko został awansowany kolejno na podchorążego, podporucznika i dowódcę 3. Plutonu. Swoją pierwszą bitwę stoczył pod Karczówką 13 sierpnia 1914. Następnie walczył koło Opatowa, pod Wiślicą, w Czarkowie, w Szczytnikach, pod Laskami k. Dęblina.

Pod koniec 1914 naczelne Austriackie Dowództwo rozpoczęło wcielanie legionistów do swojej armii, w wyniku czego Sosnowski pełnił prawie półroczną służbę w armii austriackiej. 1 maja 1915 promowany został na stopień podchorążego a rok później na stopień podporucznika. Od 1 marca 1917 walczył na froncie rosyjskim, otrzymując 5 medali i odznaczeń. 1 listopada 1917 został awansowany do stopnia porucznika. Po ukończonym kursie lotnictwa został pilotem wojskowym 13. kompanii lotniczej na froncie rosyjskim.

Po zakończeniu I wojny światowej zgłosił się do 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie. Losy Sosnowskiego po 1939 są przedmiotem kilku sprzecznych ze sobą relacji. Jedne mówią o jego rozstrzelaniu w 1939 przez konwojentów w okolicach Jaremcza, inne o zatrzymaniu przez NKWD, o śmierci w 1942 r. w wyniku choroby jelit i żołądka w więzieniu w Saratowie, a jeszcze inne o rozstrzelaniu w 1944/45 z rozkazu kierownictwa Armii Krajowej.

Więcej informacji: scenariusz lekcji "Żonaty z Polską - Kazimierz Sosnkowski"

Józef Haller

Józef Haller

Urodzony 13 sierpnia 1873 w arystokratycznej rodzinie. Jego ojciec – Henryk Haller - brał udział w powstaniu styczniowym, a dziadek był kapitanem Wojska Polskiego w dobie powstania listopadowego. Patriotyzm i głęboka religijność w rodzinie ukształtowały więc Hallera i wpłynęły na jego dalsze losy.

Po ukończeniu prestiżowej Wyższej Szkoły Realnej w Hranicach, został mianowany na stopień podporucznika rozpoczynając tym samym służbę w 11 pułku artylerii polowej we Lwowie. Obejmując funkcję komendanta w szkole oficerskiej artylerii, wprowadził reformę nauczania. Zdemoralizowanych instruktorów zastąpił ochotnikami oraz wprowadził język polski jako język wykładowy. Od 1912 prowadził pracę jako instruktor wojskowy organizując tajne kursy żołnierskie, podoficerskie i oficerskie dla młodzieży polskiej.

Po wybuchu I wojny światowej Haller objął dowództwo nad żołnierzami chętnymi do obrony Polski przed nowym najeźdźcą - Rosją. Po przeformowaniu i uzupełnieniu  szeregów objął dowodzenie w 3. Pułku Legionów. Z wyniku poważnego wypadku samochodowego 7 maja 1915, Haller złamał nogę a jego rehabilitacja trwała 10 miesięcy. Wiosną 1916 wszedł w skład Rady Pułkowników skupiającej dowódców jednostek legionowych. W lipcu ponownie został dowódcą II Brygady Legionów Polskich, wraz z którą walczył przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego 15 lutego 1918. 28 marca objął dowództwo II Korpusu Polskiego na Ukrainie. 7 kwietnia 1918 otrzymał nominację na stopień generała.

W okresie międzywojennym pełnił funkcje administracyjne, a po wybuchu II wojny światowej udał się do Francji, gdzie oddał się do dyspozycji tworzącego się rządu Władysława Sikorskiego. Po zakończeniu wojny osiedlił się w Londynie, gdzie zmarł 4 czerwca 1960 roku w wieku 86 lat.

Marian Januszajtis-Żegota

Marian Januszajtis-Żegota

Urodzony 3 kwietnia 1889 w Mirowie k. Częstochowy. Od studenckich lat działał aktywnie w paramilitarnych organizacjach narodowych, jak „Zet”, „Armia Polska” czy Polskie Drużyny Strzeleckie, których był też komendantem w latach 1912-1914. Tuż przed wybuchem wojny podporządkował je Piłsudskiego znajdując się tym samym w Legionach Polskich. Objął dowództwo 2. Pułku Piechoty w II Brygadzie Legionów Polskich w Karpatach. Szybko awansował, zyskując kolejno stopnie kapitana (IX 1914), majora (XI 1914), podpułkownika (III 1915) oraz pułkownika (XI 1915).  Jako 26 latek, był najmłodszym pułkownikiem legionowym. W lipcu 1916, po odejściu Piłsudskiego, objął dowodzenie I Brygady, które sprawował do kwietnia 1917. W latach 1917-1918 był szefem sztabu Inspektoratu Wyszkolenia Polskiej Siły Zbrojnej oraz wicedyrektorem Komisji Wojskowej.

Był zaangażowany w działania armii także po wojnie pomagając m.in. w ewakuacji wojsk oraz organizując zamach stanu na rząd Jędrzeja Moraczewskiego. 30 listopada 1929 został przeniesiony w stan spoczynku. Ponownie zmobilizowany został w wyniku wybuchu II wojny światowej w 1939. Organizował podziemny ruch oporu, stał na czele Polskiej Organizacji Walki o Wolność. 27 października 1939 został aresztowany przez NKWD i więziony we Lwowie i na Łubiance w Moskwie. Został zwolniony z więzienia po wybuchu wojny z Niemcami w 1941. Wówczas udał się do Londynu, na wezwanie Władysława Sikorskiego, gdzie, przez konflikt z Sikorskim, otrzymał jednak podrzędne stanowiska.

Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie zmarł 24 marca 1973. 

Zygmunt Zieliński

Zygmunt Zieliński

Urodzony 1 sierpnia 1858 w Rzeszotarach. W październiku 1875 odbył przeszkolenie rekruckie w 20. Pułku Piechoty w Krakowie, po którym rozpoczął naukę w Korpusie Kadetów w Wiedniu. Po zakończeniu nauki w sierpniu 1878 rozpoczął służbę w c.k. Armii, służąc kolejno w 20., 28. i 90. Pułku Piechoty. Następnie mianowany został dowódcą 13. Pułku Piechoty w Opawie. 1 lipca 1911 przeszedł na emeryturę w randze pułkownika. Wybuch wojny skłonił go jednak do zgłoszenia się na ochotnika do Legionów Polskich i przystąpił do mobilizacji krakowskiego „Sokoła”. Zorganizował i objął dowódctwo nad 2. Pułkiem Piechoty. W stycznia 1916 objął stanowisko komendanta  c. i k. Komendy Grupy Polskich Legionów, a od 24 grudnia 1916 dowodził III Brygadą. Po zawarciu pokoju brzeskiego został internowany w obozach w Chust i Marmarosz Sziget. Zmarł 11 kwietnia 1925 r.